"ਗੱਲ ਗੁਰੂ ਦੀ, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦਾ" – ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ

-ਗੱਲ ਗੁਰੂ ਦੀ, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦਾ-

ਵੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਇਕ ਗੱਲ ਸੁਣ, ਦੱਸਿਆ ਕਰ ਸਿਰਫ ਗੁਰ ਬਾਣੀ ਦੇ ਗੁਣ,
ਸੰਗਤ ਜਸ "ਏਕ" ਦਾ ਗਾਵੈ, ਐਸੀ ਨਾਲ ਸਾਖੀ ਵੀ ਬੁਣ।

ਗੱਲ ਆਪਣੀ ਪੱਕੀ ਕਰਨ ਲਈ, ਪ੍ਰਮਾਣ ਰੱਖ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ,
ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਵਿਚੋਂ ਹੀ, ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹਾਣੀ ਦਾ।

ਬੁਲ੍ਹੇ, ਪੀਲੂ, ਵਾਰਿਸ਼ ਵਰਗੇ, ਤੇ ਨੰਦਸਰੀਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਹੇਜ ਕਰ,
ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਨਾਲ, ਭਰਿਆ ਪਈਆਂ ਹੈ ਆਪਣਾ ਘਰ।

ਗੱਲ ਗੁਰੂ ਦੀ, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦਾ, ਇਹ ਹੈ ਆਪਣਾ ਦਸਤੂਰ,
"ਅਜ਼ਾਦ " ਸੁਣਕੇ ਫੋਕੀਆਂ ਗੱਲ, ਕਿ ਲੈਣਾ ਹੋ ਕੇ ਮਸ਼ਹੂਰ।

ਕਵਿਤਾ "ਗੱਲ ਗੁਰੂ ਦੀ, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦਾ" ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ

ਗੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਜ਼ਾਦ ਦੀ ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਿੱਧਾਂਤਾਂ ਉੱਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਹੈ। ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕਵੀ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਉਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਪਹਿਲਾ ਅੰਸ਼: ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਮਹਿਮਾ

"ਵੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਇਕ ਗੱਲ ਸੁਣ, ਦੱਸਿਆ ਕਰ ਸਿਰਫ ਗੁਰ ਬਾਣੀ ਦੇ ਗੁਣ,
ਸੰਗਤ ਜਸ 'ਏਕ' ਦਾ ਗਾਵੈ, ਐਸੀ ਨਾਲ ਸਾਖੀ ਵੀ ਬੁਣ।"

ਇਸ ਪੰਕਤੀ ਵਿੱਚ ਕਵੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਉਪਦੇਸ਼ਕਾਂ (ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ) ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਾਣੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼, ਸਿਰਫ ਗੁਰੂ ਦੇ ਬਚਨਾਂ ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। "ਏਕ" (ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ) ਦਾ ਜਸ ਗਾਉਣਾ ਹੀ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤਤਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ "ਸਾਖੀ ਵੀ ਬੁਣ" ਦੇਣ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਪਦੇਸ਼ ਲਈ ਜੋ ਵੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ (ਉਦਾਹਰਣ) ਵਰਤੀ ਜਾਣ, ਉਹ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣ।

ਦੂਜਾ ਅੰਸ਼: ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੀ ਪਰਮਾਣ

"ਗੱਲ ਆਪਣੀ ਪੱਕੀ ਕਰਨ ਲਈ, ਪ੍ਰਮਾਣ ਰੱਖ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ,
ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਵਿਚੋਂ ਹੀ, ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹਾਣੀ ਦਾ।"

ਇਸ ਪੰਕਤੀ ਵਿੱਚ ਕਵੀ ਸਿੱਖ ਉਪਦੇਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸੱਚ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬਾਣੀ ਹੀ ਪਰਮਾਣ (ਦਲਿਲ) ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਕਵੀ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਹਾਣਾ (ਸੱਚਾ ਗਿਆਨ) ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਹੀ ਲੈਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤ੍ਰ ਗੁਰੂ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਲਿਖਤ ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀ, ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਆਧਾਰਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਸਰੋਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ।

ਤੀਜਾ ਅੰਸ਼: ਗੈਰ-ਗੁਰਮਤਿ ਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼

"ਬੁਲ੍ਹੇ, ਪੀਲੂ, ਵਾਰਿਸ਼ ਵਰਗੇ, ਤੇ ਨੰਦਸਰੀਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਹੇਜ ਕਰ,
ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਨਾਲ, ਭਰਿਆ ਪਈਆਂ ਹੈ ਆਪਣਾ ਘਰ।"

ਇੱਥੇ ਕਵੀ ਨੇ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ, ਪੀਲੂ, ਵਾਰਿਸ਼ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਨੰਦਸਰੀਆਂ (ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਲੋਕ ਕਵਿ, ਸੰਤ, ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਧਾਰਾ ਦੇ ਅਨੁਯਾਈ) ਦਾ ਜਿਕਰ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਭਾਵਨਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਕਵੀ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਉਪਦੇਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਗੁਰਮਤਿ ਲਿਖਤਾਂ ਜਾਂ ਲੋਕ-ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਿਖਤ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀਅਾਂ ਮੂਲ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਤ ਹੈ।

ਚੌਥਾ ਅੰਸ਼: ਗੱਲ ਗੁਰੂ ਦੀ ਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ

"ਗੱਲ ਗੁਰੂ ਦੀ, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦਾ, ਇਹ ਹੈ ਆਪਣਾ ਦਸਤੂਰ,
'ਅਜ਼ਾਦ' ਸੁਣਕੇ ਫੋਕੀਆਂ ਗੱਲ, ਕਿ ਲੈਣਾ ਹੋ ਕੇ ਮਸ਼ਹੂਰ।"

ਇਹ ਪੰਕਤੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਸਰਵੋੱਚ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਵੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਉਪਦੇਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਚਰਚਾਵਾਂ, ਸਿਰਫ ਗੁਰੂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ।
ਕਵੀ "ਫੋਕੀਆਂ ਗੱਲਾਂ" (ਖਾਲੀ, ਅਧੂਰੀ ਜਾਂ ਗੈਰ-ਗੁਰਮਤਿ ਗੱਲਾਂ) ਕਰਨ ਤੋਂ ਵੀ ਮਨਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੰਤੀਮ ਸੁਨੇਹਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਣ ਦੀ ਥਾਂ, ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਚਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਸਿੱਖਿਆ

1. ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਚਾਰ ਸਿਰਫ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
2. ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੀ ਪਰਮਾਣ (Evidence) ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਕੋਈ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਲਿਖਤ ਨਹੀਂ।
3. ਗੈਰ-ਗੁਰਮਤਿ ਲਿਖਤਾਂ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਣਤਾ ਦੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
4. ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੀ ਸ਼ੋਹਰਤ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਗੁਰੂ ਦੇ ਬਚਨ ਨੂੰ ਅਗੇ ਵਧਾਉਣ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਸਿੱਟਾ

ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਸਿੱਖ ਉਪਦੇਸ਼ਕਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੁਨੇਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਕਵੀ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਗੱਲ ਗੁਰੂ ਦੀ ਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਵੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

📌 ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਮੁਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂ ਹੀ ਸੱਚਾ ਸਰੋਤ ਮੰਨਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।